«بازی‌های حرکتی» (Motor Play) به‌عنوان فعالیت‌هایی تعریف می‌شوند که در آن‌ها کودک با استفاده از بدن و اندام‌های حرکتی خود، به کاوش محیط می‌پردازد؛ مانند دویدن، پریدن، بالا رفتن، تعادل گرفتن، پرتاب کردن و گرفتن اشیا. نقش این بازی‌ها فراتر از صرفاً تفریح و تخلیه انرژی است: آن‌ها محرکی قوی در فرآیند رشد ذهنی، از جمله بهبود توجه، حافظه، قدرت حل مسأله، مهارت‌های اجرایی و حتی هوش اجتماعی، به شمار می‌آیند.

منظور از بازی های حرکتی چیست؟

بازی‌های حرکتی به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که طی آن کودکان از عضلات بزرگ بدن برای دویدن، پریدن، کشش و تعادل استفاده می‌کنند. این نوع بازی‌ها شامل انواع مانورها مانند پرش عبر مانع، دویدن در مسیرهای مارپیچ و استفاده از تجهیزات بازی مانند تاب، سرسره و نردبان است.

برخلاف بازی‌های کم‌تحرک (مانند پازل یا نقاشی)، بازی‌های حرکتی علاوه بر تعامل اجتماعی و هیجان، تحریکات عصبی-عضلانی گسترده‌ای ایجاد می‌کنند که به‌طور مستقیم بر شبکه‌های مغزی تأثیرگذار است.

رابطه بازی حرکتی و رشد شناختی

نظریه “ذهن–بدن یکپارچه” (Mind–Body Monism) بیان می‌کند که یادگیری مهارت‌های حرکتی و فرایندهای شناختی در یک چرخه تعاملی به رشد هم‌زمان یکدیگر منجر می‌شوند. براساس این دیدگاه، هرچه مهارت حرکتی پیچیده‌تر باشد، تحریک نورونی بیشتری را در نواحی پیش‌پیشانی (مسئول برنامه‌ریزی و حل مسئله) ایجاد می‌کند.

مکانیسم‌های نوروبیولوژیک به شرح زیر هستند:

• افزایش جریان خون مغزی و اکسیژن‌رسانی: بازی‌های حرکتی باعث بهبود گردش خون مغزی می‌شوند که برای عملکرد بهینه نورون‌ها ضروری است.
• تولید عوامل رشد عصبی (BDNF): فعالیت بدنی منظم منجر به افزایش فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز می‌شود که رشد سیناپسی و آکسونوژنز را تحریک می‌کند.
• تقویت شبکه‌های عصبی اجرایی: تمرینات حرکتی پیچیده، مثل تغییر ناگهانی مسیر دویدن، مهارت‌های انعطاف‌پذیری شناختی و توجه انتخابی را بهبود می‌بخشند.

شواهد علمی و مطالعات مهم در خصوص فواید بازی های حرکتی

در ادامه سعی کرده‌ایم تا این موضوع را از لحاظ علمی بررسی کنیم:

مطالعه Chen et al. (PMC)

این پژوهش نشان می‌دهد که یادگیری بلندمدت مهارت‌های حرکتی پیچیده همراه با پیشرفت در کارآیی مهارتی، به طور مستقیم تأثیر مثبتی بر عملکرد اجرایی و حافظه کاری دارد.

گزارش آکادمی اطفال آمریکا

مطالعه‌ی “The Power of Play” تأکید می‌کند که بازی‌های مناسب رشد، فرصتی یگانه برای تقویت مهارت‌های اجتماعی-عاطفی و شناختی کودک هستند و تعامل با همسالان در حین بازی حرکتی، موجب تقویت مهارت‌های حل مسئله می‌شود.

مقاله‌ی Nature (2024)

نتایج نشان می‌دهد که رابطه دوز-پاسخ بین مهارت‌های حرکتی و شناختی باعث ایجاد چرخه‌ی تقویتی می‌شود: هرچه تمرینات حرکتی بیشتر و باکیفیت‌تر باشد، پیشرفت شناختی نیز چشمگیرتر است.

مقاله Frontiers in Psychology

این مقاله بیان می‌کند که غنی‌سازی حرکتی تنها زمانی مؤثر است که کودکان از قبل فعال باشند و در صورت غیرفعال بودن، برنامه‌های اولیه‌ی آماده‌سازی بدنی لازم است.

ارتباط مهارت‌های حرکتی و شناختی در کودکان استرالیایی

یک مطالعه مقطعی در استرالیا نشان داد که سطوح بالای مهارت‌های حرکتی در کودکان نوپا با عملکرد بهتر در تست‌های شناختی مرتبط است.

• ارتقاء مهارت‌های اجرایی و توجه: فعالیت‌هایی مانند تغییر مسیر ناگهانی در دویدن، نقشه‌خوانی مسیر و برنامه‌ریزی حرکت، مهارت‌های توجه انتخابی و انعطاف‌پذیری شناختی را تقویت می‌کنند.
• تقویت حافظه و حل مسئله: تمرینات مرتبط با بازی، مثل اجرای ترتیبی حرکت‌ها، پردازش اطلاعات کارآمدتر و حافظه کاری را بهبود می‌بخشند.
• بهبود سلامت عاطفی و اجتماعی: بازی‌های گروهی حرکتی اعتماد به نفس، همکاری و مهارت‌های ارتباطی را در کودکان تقویت می‌کنند و اضطراب و رفتارهای مشکل‌ساز را کاهش می‌دهند.

راهنمای والدین برای پیاده‌سازی بازی‌های حرکتی

• پریدن از موانع: با استفاده از بالش یا مخروط‌های ایمنی توانایی هماهنگی عضلانی را بسنجید.
• دویدن در مسیر مارپیچ: خط‌کشی با گچ مسیر را مشخص کنید تا مهارت برنامه‌ریزی حرکتی تقویت شود.
• تاب‌بازی و سرسره: ترکیبی از تعادل و سرعت را آموزش می‌دهد.

نکات ایمنی

• انتخاب سطح زمین مناسب (چمن یا کفپوش نرم) برای کاهش خطر آسیب.
• استفاده از کلاه ایمنی در فعالیت‌های پرشی و دوچرخه‌سواری.

نکات زمانی

• جلسات کوتاه (۱۰–۱۵ دقیقه) اما منظم (روزانه یا ۳–۴ بار در هفته) برای حفظ انگیزه و جلوگیری از خستگی مزمن توصیه می‌شود.

بهترین وسیله برای تقویت مهارت های حرکتی کودکان

اگر به دنبال تجهیز فضای بازی کودکان خود هستید، تاب و سرسره کودک با طراحی ارگونومیک و مواد ایمن، انتخاب ایده‌آلی است. این ست ترکیبی از تاب با قابلیت تنظیم ارتفاع و سرسره با سطح نرم ضدلغزش را ارائه می‌کند که مناسب رده‌های سنی ۲ تا ۸ سال است. استفاده مستمر از این محصول باعث بهبود تعادل، تقویت عضلات مرکزی و افزایش انگیزه کودک برای بازی‌های حرکتی می‌شود.

از کجا وسایل بازی حرکتی تهیه کنیم؟

برای تهیه وسایل بازی حرکتی می‌توانید به فروشگاه‌های اسباب‌بازی، فروشگاه‌های لوازم ورزشی کودکان و همچنین فروشگاه‌های آنلاین مراجعه کنید. در شهر خود، می‌توانید فروشگاه‌های اسباب‌بازی محلی را جستجو کنید یا از فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگتر که بخش اسباب‌بازی دارند دیدن کنید. همچنین، بسیاری از وب‌سایت‌ها و فروشگاه‌های آنلاین انواع مختلف وسایل بازی حرکتی را ارائه می‌دهند که می‌توانید به راحتی از آن‌ها خرید کنید. هنگام انتخاب، به کیفیت، ایمنی و مناسب بودن وسیله برای سن و توانایی‌های کودک توجه کنید.

برای ارزیابی ایمنی وسایل بازی حرکتی، به نکات زیر توجه کنید:

• استانداردهای ایمنی: بررسی کنید که آیا وسیله بازی دارای استانداردهای ایمنی معتبر مانند استانداردهای اتحادیه اروپا (CE) یا استانداردهای ASTM آمریکا است یا خیر. وجود این نشان‌ها معمولاً به این معنی است که محصول از نظر ایمنی آزمایش شده است.
• کیفیت ساخت و مواد: وسیله بازی باید از مواد محکم و بادوام ساخته شده باشد و هیچ لبه تیز، قطعات کوچک قابل جدا شدن (که خطر خفگی دارند)، یا نقاطی که ممکن است انگشتان یا لباس کودک در آن گیر کند، نداشته باشد. رنگ‌ها و پوشش‌های استفاده شده باید غیرسمی باشند.
• مناسب بودن برای سن و توانایی: مطمئن شوید که وسیله بازی برای سن، وزن و سطح مهارت کودک مناسب است. دستورالعمل‌های سازنده را در مورد محدودیت‌های سنی و وزنی به دقت مطالعه کنید.
• پایداری و تعادل: وسیله بازی باید به طور پایدار روی زمین قرار بگیرد و در هنگام استفاده تکان نخورد یا واژگون نشود.

با در نظر گرفتن این موارد، می‌توانید تا حد زیادی از ایمنی وسایل بازی حرکتی اطمینان حاصل کنید و از بروز حوادث جلوگیری کنید.

سخن پایانی

چنانچه مشاهده کردیم، بازی‌های حرکتی نه تنها به رشد جسمانی کودکان کمک می‌کنند، بلکه نقش بسزایی در تقویت جنبه‌های مختلف ذهنی آن‌ها نیز دارند. از بهبود توجه و تمرکز گرفته تا ارتقای حافظه، حل مسئله و خلاقیت، این نوع بازی‌ها بستری پویا و جذاب برای یادگیری و شکوفایی توانایی‌های شناختی کودکان فراهم می‌آورند. بنابراین، تشویق کودکان به انجام بازی‌های حرکتی، سرمایه‌گذاری ارزشمندی برای رشد همه‌جانبه و موفقیت آینده آن‌ها محسوب می‌شود.