گسترش نیوز: هم‌زمان با این تحولات، مقایسه وضعیت ایران با برخی از کشورهای همسایه یا منطقه‌ای نظیر آذربایجان، ارمنستان، قطر و امارات متحده عربی، پرسش‌هایی جدی را درباره نحوه مدیریت منابع، تکنولوژی‌های به‌کاررفته و میزان سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت‌های آبی و انرژی مطرح می‌سازد. این کشورها، با وجود تفاوت‌های اقلیمی و جغرافیایی، در سال‌های اخیر با برنامه‌ریزی هدفمند توانسته‌اند در برابر چالش‌های مشابه، راهکارهای پایدارتری ارائه دهند.

در کشور آذربایجان، دولت با تمرکز بر به‌روزرسانی شبکه‌های انتقال و توزیع آب و انرژی، و همچنین بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر بادی و خورشیدی در نواحی شرقی، گام‌های موثری در افزایش تاب‌آوری زیرساختی خود برداشته است. این کشور همچنین با استفاده از سامانه‌های هشدار و مدیریت مصرف، توانسته مصرف انرژی در بخش خانگی را تا حد قابل‌توجهی کنترل کند؛ چیزی که هنوز در ایران به شکل کامل پیاده‌سازی نشده است.

ارمنستان با منابع آبی محدود و اقلیمی تا حدودی شبیه به شمال غرب ایران، توانسته با رویکردی توسعه‌گرا در استفاده از سدهای کوچک مقیاس و نیروگاه‌های آبی پراکنده، بخشی از نیازهای خود را تأمین کند. این کشور همچنین از نظر آگاهی عمومی و مشارکت مردم در مدیریت مصرف، شرایط مساعدتری نسبت به ایران دارد و آموزش‌های زیست‌محیطی از سنین پایین‌تری آغاز می‌شود.

در سوی جنوبی منطقه، کشورهایی مانند قطر و امارات که از حیث منابع آبی طبیعی فقیرتر از ایران محسوب می‌شوند، با سرمایه‌گذاری سنگین در فناوری‌های شیرین‌سازی آب دریا و بازیافت فاضلاب، توانسته‌اند بحران کم‌آبی را به میزان زیادی مهار کنند. اگرچه این کشورها جمعیت کمتری دارند، اما دستاوردهایشان در حوزه تکنولوژی نشان می‌دهد که کمبود منابع لزوماً به معنای بروز بحران نیست.

قطر و امارات آفتاب را به آب تبدیل کردند

قطر با در اختیار داشتن برخی از پیشرفته‌ترین تأسیسات نمک‌زدایی در جهان، نه‌تنها نیاز داخلی خود را برطرف کرده بلکه بخشی از این ظرفیت را در قالب صادرات خدمات فنی و مشاوره‌ای به کشورهای دیگر تبدیل کرده است. این کشور همچنین در تابستان‌های گرم و طاقت‌فرسا، با مدیریت بار مصرف برق و سامانه‌های هوشمند تهویه، از قطعی گسترده برق جلوگیری می‌کند؛ موضوعی که در ایران همچنان یک معضل عمومی است.

در امارات متحده عربی نیز روند تولید انرژی به‌سوی منابع غیرسنتی از جمله انرژی خورشیدی و هسته‌ای سوق یافته است. نیروگاه خورشیدی محمد بن راشد آل مکتوم در دبی یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های تجدیدپذیر در جهان به شمار می‌رود که به کاهش اتکای این کشور به منابع فسیلی کمک کرده است. این تحول در شرایطی رخ داده که ایران با وجود ظرفیت بی‌نظیر خورشیدی، هنوز سهم ناچیزی از انرژی خود را از این منابع تأمین می‌کند.

ایران با دارا بودن اقلیم متنوع، منابع بالقوه آب‌های زیرزمینی، دسترسی به آب‌های آزاد و توان تولید انرژی خورشیدی و بادی، از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است که در صورت مدیریت علمی و عاری از نگاه صرفاً سیاسی، می‌تواند بسیاری از مشکلات کنونی را پشت سر بگذارد. اما در عمل، ضعف در مدیریت منابع، فرسودگی زیرساخت‌ها و اولویت‌دادن به پروژه‌های کوتاه‌مدت بر برنامه‌های بلندمدت توسعه‌ای، مانع تحقق این ظرفیت‌ها شده است.

 گرمایی که از ناکارآمدی می‌جوشد

از سوی دیگر، مسئله بهره‌برداری ناپایدار از منابع، همچون برداشت بیش از حد از سفره‌های زیرزمینی و توسعه بی‌ضابطه کشاورزی در مناطق کم‌آب، بر وخامت وضعیت دامن زده است. در حالی که کشورهای منطقه به‌سوی کشاورزی هوشمند و مبتنی بر سنسورهای مصرف آب حرکت می‌کنند، ایران همچنان شاهد رشد مصرف آب در بخش‌هایی با بازده پایین است.

در سطح اجتماعی نیز فرهنگ عمومی مدیریت مصرف در ایران نیازمند بازنگری اساسی است. اگرچه مردم با خاموشی‌ها و قطعی آب روبه‌رو هستند، اما هنوز درک عمیقی از اهمیت حفظ منابع طبیعی شکل نگرفته است. در مقابل، در کشورهای مانند ارمنستان و امارات، آموزش و آگاهی‌بخشی به یک رکن جدی سیاست‌گذاری بدل شده است که در بلندمدت، آثار پایداری بر رفتار عمومی دارد.

نهایتاً این قیاس نشان می‌دهد که ایران نه با کمبود منابع، بلکه با بحران حکمرانی منابع مواجه است. راه برون‌رفت از وضعیت فعلی، نه در توسعه لجام‌گسیخته سدسازی یا سیاست‌های انقباضی صرف، بلکه در بازتعریف نقش دولت، ارتقای فناوری، تقویت مشارکت مردمی و تعامل سازنده با کشورهای منطقه در زمینه انتقال دانش و سرمایه‌گذاری مشترک است.

در این هنگامه گرم و خشک، آنچه بیش از گرمای هوا آزاردهنده است، داغ ناکارآمدی و عقب‌ماندگی در مدیریت حیاتی‌ترین نیازهای مردم است؛ نیازهایی که در صورت تأخیر بیشتر در تصمیم‌گیری، نه‌فقط زندگی روزمره، بلکه آینده‌ زیستی و اقتصادی ایران را تهدید خواهد کرد. این لحظه، بیش از هر زمان دیگر، نیازمند تصمیمات شجاعانه، مشارکت عمومی و بازگشت به عقلانیت محیط‌زیستی است.

در صورت تمایل به پیگیری اخبار روز حوزه انرژی کشور، سرویس انرژی پایگاه خبری گسترش نیوز را دنبال کنید.