تحریم‌های آمریکا با هدف قطع ارتباط ایران با سیستم مالی جهانی، اقتصاد کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. با این حال، ایران با بهره‌گیری از شبکه‌های مالی غیررسمی، موسوم به “تراستی‌ها”، توانسته نقل‌وانتقال وجوه نقد را تسهیل کند. گزارش‌های اندیشکده‌های بین‌المللی مانند پترسون و کارنگی نشان می‌دهد این مکانیسم‌ها امکان تجارت سالانه ۸۰ میلیارد دلاری ایران را فراهم کرده‌اند.

تهدید جدید آمریکا علیه شبکه‌های مالی ایران

دونالد ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری خود، شبکه‌های مالی غیررسمی ایران را هدف قرار داده و به وزارت خزانه‌داری آمریکا دستور داده تا با نابودی این شبکه‌ها، فشار تحریم‌ها را افزایش دهد. این تهدید، ضرورت بازنگری در استراتژی‌های مالی ایران را بیش از پیش آشکار کرده است.

چالش‌های شبکه‌های غیررسمی

اتکا به تراستی‌ها اگرچه تحریم‌ها را بی‌اثر کرده، اما مشکلاتی نیز به همراه دارد:

• وابستگی به شرکت‌های کوچک: همکاری با صرافی‌ها و بانک‌های کوچک خارجی که در معرض ورشکستگی یا فشار آمریکا هستند، ریسک بالایی دارد.

• محدودیت مقیاس: حجم پایین تبادلات مالی، اثر سیاسی و اقتصادی این شبکه‌ها را کاهش می‌دهد.

• عدم تنوع‌پذیری: وابستگی به این شبکه‌ها، اقتصاد ایران را در برابر تنش‌های ژئوپلیتیکی آسیب‌پذیر می‌کند.

سه راهکار استراتژیک برای نجات اقتصاد ایران

برای کاهش وابستگی به شبکه‌های غیررسمی و تقویت اقتصاد در برابر تحریم‌ها، ایران می‌تواند سه مسیر کلیدی را دنبال کند:

۱. همکاری با چین و سیستم پرداخت یوان

ایران می‌تواند از الگوی موفق تجارت چین و روسیه استفاده کند، جایی که ۹۰ درصد تراکنش‌ها با یوان و روبل انجام شد. بهره‌گیری از سیستم پرداخت فرامرزی یوان (CIPS) و ایجاد خطوط سوآپ ارزی با بانک مرکزی چین برای تبدیل مستقیم ریال به یوان، راهکاری عملیاتی برای تقویت تجارت ایران است.

۲. گسترش همکاری با روسیه

سیستم پرداخت SPFS روسیه، که هم‌اکنون ۲۰ کشور از جمله ایران به آن دسترسی دارند، گزینه‌ای مناسب برای تبادلات مالی است. استفاده از رودخانه تومان برای تجارت مرزی بدون نظارت غرب و توسعه پروژه‌های مشترک عمرانی برای تسویه‌حساب با روبل، از دیگر راهکارهای پیشنهادی است.

۳. ایجاد اتاق پایاپای منطقه‌ای

ایران می‌تواند با الگوبرداری از اتاق پایاپای INSTEX اروپا، یک سیستم تسویه‌حساب چندجانبه با چین، روسیه و هند راه‌اندازی کند. این اتاق پایاپای، با پشتیبانی بانک‌های مرکزی کشورهای عضو، امکان مبادلات نفت در برابر کالا و استفاده از پترویوان را فراهم می‌کند.

اقدامات عملی برای اجرای راهکارها

برای عملیاتی کردن این استراتژی‌ها، اقدامات زیر ضروری است:

• انعقاد موافقت‌نامه سوآپ ارزی با چین.

• الحاق کامل به سیستم SPFS روسیه.

• ایجاد شرکت‌های تجاری مشترک با روسیه در حوزه ترانزیت کالا.

• راه‌اندازی آزمایشی اتاق پایاپای منطقه‌ای با حضور چین و هند.

این مسئولیت‌ها بر عهده بانک مرکزی، وزارت امور خارجه، وزارت صمت و سازمان برنامه و بودجه خواهد بود.

فرصت تاریخی در دل تهدید تحریم‌ها

تحریم‌های جدید آمریکا، اگرچه شبکه‌های غیررسمی را تهدید می‌کند، اما فرصتی بی‌نظیر برای توسعه همکاری‌های راهبردی با شرکای غیرغربی ایجاد کرده است. موفقیت الگوی یوان در تجارت چین و روسیه نشان می‌دهد که ایران می‌تواند با ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال پرداخت فرامرزی و تشکیل کارگروه مشترک با چین و روسیه، اقتصاد خود را تقویت کند.

خطر تأخیر در اقدام

تأخیر در اجرای این راهکارها می‌تواند تا ۱۰۰ میلیارد دلار از تجارت خارجی ایران را در معرض خطر قرار دهد و در شرایط بحرانی، اقتصاد کشور را مختل کند. توجه سیاسی به توسعه زیرساخت‌های پرداخت و هماهنگی با شرکای راهبردی، ضرورتی غیرقابل‌اجتناب است.

این گزارش با استناد به داده‌های اندیشکده‌های معتبر مانند موسسه اقتصاد بین‌المللی پترسون، کارنگی، وال استریت ژورنال و منابع داخلی تهیه شده است.